Bu hafta, sürdürülebilir tarımın en kritik halkalarından birine, yani organik gübre kullanımına değinelim. Zira sentetik gübrelerin yarattığı o kısır döngüden çıkmanın anahtarı, tam da toprağa "canlı" bir besin kaynağı sunmakta yatıyor. Yeşil devrimden bu yana, bütün dünya genelindetoprağı beslemek yerine zehirleyen, sentetik girdilerle dolu bir tarım modeli izleniyor; peki ya organik gübreler bu tabloyu nasıl değiştirebilir?
Öncelikle, organik gübrelerin ne olduğunu ve neden "sentetik" rakiplerinden bu kadar farklı olduğunu kısaca özetleyelim. Organik gübreler, hayvan gübresi, kompost, yeşil gübre (örtü bitkileri) veya bitki artıkları gibi doğal kaynaklardan elde edilen maddelerdir. Bunlar, toprağa sadece azot, fosfor ve potasyum gibi makro besinleri değil; aynı zamanda mikroorganizmalar, enzimler ve humus gibi "hayat" unsurlarını da taşır. Sentetik gübreler ise laboratuvarlarda üretilen, hızlı çözünen ama toprağı tuzlandıran ve biyoçeşitliliği yok eden kimyasal formüller. Hatırlarsanız, toprak sağlığı yazımızda bahsettiğimiz o korkunç tablo –organik madde oranının %1'in altına düşmesi, azot döngüsünün bozulması– büyük ölçüde bu sentetik girdilerin eseridir. Birkaç sezonluk verim patlaması vaadiyle başlayan bu macera, şimdi çiftçileri girdiye bağımlı bir kısır döngüye hapsetmiş durumda.
Sağlıklı bir toprak, milyarlarca mikroorganizmanın yaşadığı bir ekosistemdir; bu canlılar, besinleri bitkilerin köklerine taşır, su tutma kapasitesini artırır ve erozyonu önler. Sentetik gübreler bu ekosistemi öldürürken, organik olanlar onu besler. Örneğin, kompostlanmış hayvan gübresi uygulandığında, topraktaki faydalı bakteriler ve mantarlar %200-300 oranında çoğalabilir –ki bu, bitkilerin besin alımını doğal yolla %50'ye varan oranda artırır. Kendi tarım uygulamalarımızda da bu iyileşmeyi yıllardır deneyimliyoruz. Üstelik bu, sadece verim artışı değil; hastalıklara karşı doğal direnç anlamına da geliyor. Güçlü bitkiler kendilerini dış etkenlere karşı çok daha iyi koruyabiliyor ve zararlıların popülasyonlarının kontrolsüz artışını engelliyor.
Bir de olayın ekonomik boyutuna bakmak lazım. Sentetik gübreler ilk bakışta ucuz gibi görünse de, her yıl artan maliyetleri ve toprağın giderek verimsizleşmesiyle birlikte yarattıkları dolaylı maliyet ilk başta elde edildiği sanılan tasarrufu ortadan kaldırıyor. Araştırmalar (örneğin, Rodale Enstitüsü'nün uzun vadeli çalışmaları), organik gübre kullanan çiftliklerde 3-5 yıl sonra girdi maliyetlerinin %25-30 oranında azaldığını ve verimin stabil hale geldiğini göstermiştir. Tabii, geçiş süreci sabır istiyor; ilk 1-2 sezonda verimde hafif bir düşüş beklenebilir, ancak toprak iyileşmeye başladıkça verim sentetik gübre ile elde edilenin de üzerine çıkacaktır.
Özetleyecek olursak, organik gübre kullanımı, tarımın geleceğini kurtarmanın en pratik adımlarından biri. Teoride herkes kabul ediyor, ama pratikte devletin daha fazla teşvik etmesi, çiftçi eğitimleri, hayvan çiftlikleri ile entegrasyon ve kooperatif modelleri şart. Toprağımızısonraki nesillere bırakacağımız bir miras olarak görüp, o şekilde işlemek en önemli sorumluluklarımızdan biri olmalı.
